اهمیت سند زیست‌بوم فرهنگی و هنری تقویت هویت محلی است
در این جلسه فرهاد عزیزپور عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی در مقدمه سخنان خود به توضیحی از سکونتگاه‌های روستایی و نقاط مثبت و منفی آن‌ها پرداخت و اذعان کرد: سکونتگاه‌های روستایی در نظام سکونت و فعالیت در مقیاس ملی، به‌عنوان یکی از ارکان کلیدی و هرم نظام سکونتگاهی هستند که می‌توانند اثرگذاری بیشتری در توسعه ملی داشته باشند. روستاها ۵۰ درصد پهنه سرزمینی ما را تشکیل می‌دهند و به‌رغم تحولات جمعیتی چهار دهه اخیر، سهم قابل ملاحظه‌ای از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. در کنار سهم مهم روستاها در اقتصاد، امنیت غذایی و افزایش نرخ اشتغال، مهم‌ترین سهم آن‌ها، نقش مکملی برای عرصه‌های شهری است.
او در تشریح «چشم‌انداز توسعه روستایی کشور در افق ۱۴۲۰» به‌عنوان کار مطالعاتی انجام‌شده در معاونت عمران روستایی، گفت: در ابتدا برای رسیدن به مدل توسعه‌ای که بتواند مبنای برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرد، تلاش کردیم که جهت‌گیری کلان داشته باشیم. به همین منظور در این کار نظریه‌ها و رویکردهای هنجاری توسعه، اسناد بالادستی، توجه به الگوی اقتصاد مقاومتی و بررسی تجارب و درس‌آموخته‌های جهانی توسعه روستایی مورد توجه قرار گفت. در مدل توسعه روستایی که برآیند موارد پیش‌گفته است، اساساً باید نگاه یکپارچه به توسعه روستایی داشته باشیم و همه ابعاد توسعه محیطی-فضایی، نهادی و مدیریتی، مالی و اقتصادی و به‌ویژه توسعه اجتماعی فرهنگی را مورد توجه قرار دهیم. آنچه که در این مدل مهم است این است که فضای روستایی خارج از محیط پیرامون خود نیست و تصمیم‌گیری‌ها در سطح کلان بر فضای روستایی اثر می‌گذارند؛ حتی تحولات در مقیاس جهانی که تغییراتی در الگوی مصرف و سبک زندگی ایجاد کرده، شدیداً فضای روستاها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
عزیزپور با استناد به این مدل در توسعه روستایی افزود: احصاء مسائل و مشکلات کلیدی سکونتگاه‌های روستایی در ۴ گام صورت گرفته که برآیند آن شناسایی ۸۵ مسئله در ابعاد مختلف بوده است. در بعد اجتماعی فرهنگی مسائل مختلفی چون ضعف مشارکت یا ضعف شکل‌گیری نهادهای مدنی، تضعیف تعلق‌خاطر به روستا، کاهش سرمایه اجتماعی، ضعف توجه به نقش زنان روستایی، پایین‌بودن نسبی منزلت اجتماعی روستاییان و افزایش سن ازدواج آن‌ها احصا شده است. با توجه به شناخت حاصل‌شده از وضعیت موجود روستاها و احصاء روندهای موثر بر توسعه روستایی، برای توسعه روستایی یکپارچه ۸ هدف احضاء شده که بهره‌مندی از محیط مناسب برای رشد همه‌جانبه قابلیت‌های انسانی یا افزایش سرمایه اجتماعی و رضایتمندی از زندگی در مناطق روستایی و کاهش فقر چند بعدی و افزایش تاب‌آوری روستائیان، از جمله آن‌هاست. در این طرح تدوین راهبردهای توسعه روستایی نیز با رویکرد آینده‌نگرانه صورت گرفته که ۳۰ راهبرد طراحی شدند. از میان این راهبردها که متناسب با اهداف احصاءشده هستند، ۲ راهبرد متناسب با اهداف ذکرشده در حوزه اجتماعی فرهنگی هستند که یکی از آن‌ها تقویت پایدار سرمایه اجتماعی و ظرفیت‌سازی اجتماع‌محور در جامعه روستایی و دیگری توانمندسازی روستائیان به‌خصوص فقرا و ایجاد ظرفیت‌های جدید برای بازیگری فعال آنان در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی است. در پایان به تفکیک راهبردها، سیاست‌هایی تدوین شدند که به‌ازای راهبرد اول سیاست‌های «تقویت و احیای ارزش‌های اصیل فرهنگ محلی و بومی جامعه روستایی به‌عنوان ابزار ایجاد سرمایه اجتماعی»، «تقویت توانمندی و ارتقای سطح اعتماد به نفس روستائیان» و «افزایش مشارکت همه‌جانبه روستائیان» و به ازای راهبرد دوم سیاست‌هایی چون «تأمین اجتماعی فراگیر و پوشش حداکثری در جوامع روستایی» و «ارتقای امید به زندگی، تأمین سلامت، تغذیه سالم» تدوین شدند.
در ادامه همت‌پور نماینده پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: مسائل مهمی چون در خطربودن هنرهای ملی ما مطرح هستند یا صنایع دستی قبلاً در روستاها در اولویت بودند که یکی از سیاست‌های وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری احیای آن‌هاست. همچنین از نظر مردم‌شناسی این موضوع مطرح است که ما نمی‌توانیم شیوه برخورد و سیاست یکسانی در قبال قومیت‌های داشته باشیم. مسئله دیگر این است که برخی روستاها هدف گردشگری قرار گرفته‌اند که این موضوع معیشت آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. سوال این است که این مسائل در این طرح چگونه دیده شده است؟
عزیزپور در پاسخ به آن طرح انجام شده را در مقیاس کلی دانست که تفکیک فضایی و لحاظ‌کردن این سیاست‌ها به‌طور اختصاصی دیده نشده است.
میثم مهدیار نیز با بیان اینکه در این طرح نقطه تمرکز مفهومی دیده نمی‌شود، تصریح کرد: کار سند این است که تنوع و تکثر را به وحدت برساند و نقاط حساس را برجسته کند. بنابراین نمی‌توان از همه چارچوب‌های اجتماعی، اقتصادی و ... به موضوع نگاه کرد. چون در این صورت بین حوزه‌های مختلف تزاحم ایجاد می‌شود. در این طرح مشخص نیست که نقطه تمرکز توسعه روستایی چه چیزی باید باشد. اگر این اتفاق بیفتد، راهبردها و سیاست‌ها بیشتر خود را نشان خواهند داد.
در ادامه عاطفه خادمی درباره پرداختن این طرح به ارزیابی مداخلات دولتی در روستاها و ارزیابی از مثبت یا منفی‌بودن آن و امکان برآورد تهدیدها و فرصت‌های احتمالی آینده سوال کرد که فرهاد عزیزپور با بیان اینکه مشکل عمده در فرآیند توسعه، تسلط نگاه بخشی است، پاسخ داد: هر دستگاهی به فراخور مأموریتی که برای آن تعریف شده دنبال توسعه روستایی می‌رود. لذا مدیریت یکپارچه روستایی نداریم. پایش و ارزیابی از اقدامات دولت هم باید از سوی سازمان برنامه و بودجه شکل بگیرد و این کار نیازمند طراحی نظام پایش و رصد است که دائم ارزیابی و دستاوردها را ارائه کند.
در بخش دوم این نشست لشگری مسئول آمایش استانی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی با استناد به «سند زیست‌بوم فرهنگی و هنری» به ارائه تجربه حاصل‌شده از این کار پرداخت و اذعان کرد: ما در انجام این کار به دنبال آمایش نبودیم بلکه دنبال این بودیم که نحوه اقدام در هر استان را بیابیم. به‌عبارت دیگر این کار برای ما بیشتر نقطه شناسایی بود. اهمیت این سند بیشتر ایده‌بخشی برای برنامه‌ریزی و تمرکز بر هویت محلی و تقویت آن بود؛ از این‌رو شناخت دقیق ظرفیت‌های بومی جزء ضرورت‌ها بود. در این مسیر، با فرض اینکه در این ۴۰ سال به اندازه کافی روی موضوعات مختلف کار شده، بنا را بر کارهای بر زمین‌مانده گذاشتیم. از اهداف کلی این سند می‌توان به مواردی چون فهم اقتضائات ظرفیت‌ها و چالش‌های استان‌ها و شهرستان‌ها برای مدیران ستادی سازمان و مدیران استانی، برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی فعالیت‌های آتی استان‌ها بر مبنای تصمیمات راهبردی اتخاذشده برای هر استان که از اطلاعات این سند به دست می‌آید، شناخت میزان تسلط مدیران استانی بر روی حوزه فرهنگ و هنر در استان خود، اشاره کرد. این سند با طرح برخی سوالات و ارسال آن‌ها به استان‌ها و برگزاری جلسات هیئت اندیشه‌ورز استان با مدیر و کارشناسان استان جهت بررسی و پاسخ به آن‌ها تصویب شد. تاکنون ۴ ویراست روی آن انجام شده که طی آن از ۱۳ سوال ابتدایی به ۲۳ سوال در پایان رسیدیم. این سوالات به برند استان، وقایع تاریخی مهم، شهدا و مفاخر، هنرمندان، نخبگان و اندیشمندان، مراکز علمی، مزیت‌های اقتصادی، تنوع‌های قومی مذهبی و زبانی، میراث فرهنگی استان، پیوندهای خارجی استان، وضعیت هنری شهرستان‌ها، میزان استقبال از خدمات حوزه هنری و ... می‌پردازند.
باقری نماینده شورای عالی انقلاب فرهنگی در انتقاد از این سند گفت: معمولاً برش‌های استانی اسناد مهم‌ترین مسائل فرهنگی اجتماعی را احصاء و برای آن مسائل بر اساس نقشه مهندسی کشور راهکار می‌دهند ولی اشتباهی که در سند زیست‌بوم دیده می‌شود این است که پروفایلی از صاحب‌نظران و پیشکسوتان و ویژگی‌های استانی ارائه می‌دهد که غالباً جزء نقاط قوت‌ها هستند. بنابراین به چیزهایی که وجود ندارند، توجهی نمی‌کند.
لشگری در پاسخ گفت: مبنای ما در این کار مسئله‌محوری یا پیداکردن نقاط قوت و ضعف نبوده است.
گفتنی است در پایان این جلسه، اعضای حاضر به بحث و گفت‌وگو درباره موضوعات جاری کمیته تدوین سند آمایش فرهنگ پرداختند.
گزارش از: بهاره رضایی